موزه خیال (۳): ژان نوول: برای یک معماری بدون الگو

ژان نوول (Jean Nouvel) (زاده ۱۹۴۵) معمار فرانسوی می‌گوید: «فکر نمی‌کنم واقعا یک شعبده‌بازباشم، اما تلاش می‌کنم فضایی ایجاد کنم که خوانش‌ناپذیر باشد؛ فضایی که تداومی ذهنی از چیزهایی که می‌بینیم را بسازد». از معروفترین آثار او می‌توان به موسسه جهان عرب (۱۹۸۷) در پاریس، مرکز فرهنگ و کنگره در لوسرن (۱۹۹۹) و موزه لیوم سامسونگ هنر در سئول (۲۰۰۴) اشاره کرد.

اگر معماری نتواند بر حوزه سیاسی تاثیر‌گذار باشد تا سیاست جهان را تغییر دهد، [دستکم] سیاست باید بتواند از معماری استفاده کند تا به هدف‌هایی اجتماعی، انسان‌دوستانه و اقتصادی برسد. بعد اقتصادی ِ فرهنگ – چه معماری باشد و چه نه – در جوامع صنعتی ما باید در نظر گرفته شود. من خود را یک آرمان گرا می‌دانم و به همین دلیل دوست دارم رویای برنامه‌هایی را در سر بپرورانم که بتوانند به سرعت شرایط زندگی محروم‌ترین افراد جامعه را تغییر دهند. البته این کار را نباید با راه حل‌هایی از جنس بتُن و ساختن مجتمع‌های غول‌آسایی نظیر دهه ۱۹۷۰ در شهرهایی مثل سئول و سائو‌پائلو انجام داد. خواست من این نیست، بلکه مایلم که به یک خودآگاهی واقعی برسیم. در این زمینه به نظرم آنچه فقط و فقط می‌توان انجام داد، ساختن واحد‌های «آماده استفاده» است که می‌توانند بهایی بسیار ارزان در تولید و توزیع [مسکن] داشته باشند و بدین ترتیب ما خواهیم توانست میلیون‌ها واحد ساختمانی آماده نصب بسازیم. امروز همه می‌دانیم که در زاغه‌نشین‌ها، داشتن یک خودرو یا یک تلویزیون کاری ساده‌تر برخورداری از یک توالت عمومی [تمیز] است… به همین دلیل آرزوی من آن است برنامه‌ای داشته باشم که از ارزان‌ترین مصالح ساختمانی، از سبک‌ترین و انعطاف‌پذیرترین آن‌ها، از مصالح و موادی که به ساده‌ترین شکل ممکن بتوان آن‌ها را برید، سرهم کرد، سوراخ کرد، و ساخت و سازها را با آن‌ها انجام داد، برخوردار باشم. ورقه‌های موج دارد، پلاستیک‌های آجدار، پروفیل‌های سبک، کابل‌، توری و… برنامه‌ای که در آن بتوانم از تاسیسات ساده، از دستگاه‌های کوچک آماده تولید در میلیون‌ها واحد و قابل استفاده در چارچوب‌های مستقل انرژی برخوردار باشم. آرزوی من، برخورداری از واحدهای مسکونی آماده‌ای است که بتوان با چند ابزار ساده، سوارشان کرد و شکل معماری نداشته باشند. جایگزین کردن مفاهیم کهنه دهه ۱۹۷۰ یعنی یک معماری بسیار الگو‌سازی شده برای تجمیع تعداد بسیار زیادی از ساکنان در یک مجتمع ساختمانی، باید جای خود را به مفاهیم جدید یک معماری بدون الگو بدهند که بتوان هر کسی را در آن از مسکن برخوردار کرد. اما امروز حتی یک برنامه را هم در سازمان یونسکو نمی‌شناسیم که در پی شیوه‌های توسعه‌ای رادیکال از این دست باشد. و این در حالی است که ما به سوی فاجعه نمی‌رویم، بلکه هم اکنون درون یک فاجعه مطلق به سر می‌بریم.