مارک اوژه برگردان ناصر فکوهی
دنیای جهانی‌شده، دنیای ناپیوستگی‌ها نیز هست: شهرهای خصوصی، محله‌های خصوصی، مجتمع‌های مسکونی «امن»، دسترسی ما به مصرف تنها از خلال رمزها(کُدها) ممکن است: رمزهای ورود به یک ساختمان مسکونی یا محل کار، کارت‌های اعتباری، تلفن همراه، یا کارت‌های ویژه‌ای که برای سوپرمارکتهای بزرگ، شرکت‌های هواپیمایی و سایر موارد ساخته شده‌اند.
برعکس، زیبایی‌شناسی غالب، یک زیبایی‌شناسی فاصله است که تلاش می‌کند این گسست را از یاد ما ببرد.عکس‌هایی که ماهواره‌های رصد‌کننده می‌گیرند و عکس‌های هوایی ما را با نوعی نگاه کلی به چیزها عادت داده‌اند. دور زدن در دفاتر یا مجتمع‌های مسکونی، همچون سینما و از آن بیشتر تلویزیون، چشمان ما را تربیت می‌کنند.
بیاییم بر چند تصویر از جهان امروز متمرکز شویم: تصویری که گاه در تلویزیون می‌بینیم یا در چشم‌اندازهایی که به یک کتاب مصوّر شبیه می‌شوند: وقتی از هواپیمایی که ما را از شهری به شهری دیگر، از کشوری به کشوری دیگر، یا از قاره‌ای به قاره‌ای دیگر می‌برد؛ یا وقتی بر بزرگراه‌ها و پل‌ها قرار گرفته‌ایم، گاه این احساس را پیدا می‌کنیم که بر روی زمین پرواز می‌کنیم؛ و وقتی در قطاری پُرشتاب نشسته‌ایم سرعت آن سبب می‌شود هرگونه نشانه فضایی و زمانی را از دست بدهیم. این تصاویر روزمره، تصویر دنیای «جهانی‌شده» هستند که خود را «بدون مرز» نشان می‌دهد؛ دنیایی جهانی شده که در آن فضاهای ارتباطاتی ، چرخش و مصرف ، «نامکان»ها (non-lieux) پیوسته در حال گسترش هستند و درون آن، برخی از مرزهای قدیمی ، چه بیرونی و چه درونی و برخی از مکان‌های سنتی در حال از میان رفتن هستند.
در عکس‌هایی که از طریق ماهواره گرفته شده‌اند، سیاهی فضا، رشته‌های ظریف نور، گویی به هم پیوند می‌خورند، همچون رشته‌های نورانی تمرکزهای شهری: جریان خودروهایی که در مسیر بزرگراه‌ها همچون خونی غلیظ در حرکت هستند؛ شبکه‌گردها روی شبکه رایانه خود در پی پیوستن به ناشناس‌ها؛ یک تبعیدی چینی در فرانسه یا ایتالیا شاهد است که پدر و مادرش با دوربین رایانه یکی از دوستانش در پکن به او سلام می‌کنند. میوه‌های تابستانی در میانه زمستان بر قفسه‌های سوپرمارکتهای اروپایی می‌درخشند.در بعضی از کشورها، آنتن‌های ماهواره‌ای را در تمام پنجره‌ها می‌توان دید و گویای پیوندی هستند که با کشور مبداء وجود دارد و در برخی دیگر از کشورها این آنتن‌ها پلی را می‌سازند با جهان بیرونی، همچون فراخوانی به کمک خواستن (بنیادگرایان الجزایری که اشتباه هم نمی‌کردند این آنتن‌ها را «شیطانی» می‌نامیدند(۱) عکس‌هایی که با تلفن همراه گرفته می‌شوند، امکان می‌دهند به طور مستقیم در جنگ‌ها شرکت کرد، یا در شورش‌ها و سرکوب‌هایی که در آن سوی جهان بر پاست.
ما در آغاز ِ گردشگری فضایی هستیم که مسافران در حالت خلاء، امکان می‌یابند کره زمین را از راه دور مشاهده کنند و از این فاصله تصویری واحد را ببینند. آخرین مرزها پشت سر گذاشته شده و فراتر از آن‌ها، زمین بدل به نقطه‌ای کوچک و بی‌معنا در فضایی عظیم تبدیل می‌شود.
۱- بازی با واژگان در فرانسوی، پارابولیک (ماهواره‌ای) و دیابولیک(شیطانی). م.
منبع:
Marc Augé, La Communauté illusoire, Paris, 2010 ; Ed. Payot & Rivages
