پاره های هنر (۲۸)، شن فو: آفرینش ِ خیال

برگردان ناصر فکوهی

در هنر آراستن باغ ها از راه آمایش معمارانه، تپه ها، صخره ها و گل ها، موفقیت تنها به پیچیدگی طراحی یا پهناوری زمین یا شمار سنگ هایی که به کار برده شده، بستگی ندارد؛ مساله صرفا نه به میزان کار مربوط می شود و نه به پولی که در این راه هزینه شده است. در حقیقت، همه راز این کار در چند اصل خلاصه می شود:

آفرینش فضاهای ِ بسته کوچک، درون پهنه های بزرگ؛ ایجاد خیال و توهمی از یک پهنه بزرگ، وقتی که ما چیزی جز یک فضای کوچک نداریم؛ ایجاد تراکم در خلاء از خلال مادی کردن امر غیر واقعی؛ باز کردن فضاهای متراکم از خلال غیر واقعی کردن ِ امر واقعی؛ جا به جا کردن رمز و راز و واقعیت؛ و سرانجام، نزدیک شدن هایی سهل و ساده و دور شدن هایی ژرف.

برای نمونه، وقتی که زمین را می کنیم و خاک ها را انباشت می کنیم تا بتوانیم تپه ای مصنوعی ایجاد کنیم و بر آن سنگ ها، گل ها و گیاه هایی بکاریم؛ حال کافی است که حصاری از شاخه های آلو به این مجموعه بیافزاییم و کنار این حصار، گیاهانی خزنده بکارید که بر آن بالا روند تا بدین ترتیب تقریبا با هیچ، یک باغ بسازیم.

برای ایجاد فضاهای کوچک محصور درون پهنه های بزرگتر، کافی است در خالی ترین مکان ها، توده های گیاه بامبو که سریع رشد می کنند، بکاریم و چشم اندازمان را با حصارهای نهال های آلو ببندیم، حصارهایی که شاخه هایشان به سرعت پرپشت و در هم تنیده می شوند.

برای آنکه در فضایی محدود، توهم یک پهنه بزرگ را ایجاد کنیم، برای مثال اگر چشم انداز باغ مان کاملا با یک دیوار بسته شده است، می توانیم به این دیوار شکل و شمایلی نامنظم بدهیم، آن را با سبزی تزئین کنیم، و گیاهان خزنده بر آن بکاریم؛ می توانیم حتی سنگ هایی بزرگ بر آن نصب کنیم و مثل نشانه های قدیمی روی آن سنگ ها، نوشته هایی نیز ترسم کنیم: بدین ترتیب وقتی از پنجره مان به این دیوار نگاه خواهیم کرد، تصور می کنیم در پای کوهی بلند و وحشی ایستاده ایم.

برای آنکه در یک فضای تهی، تراکم ایجاد کنیم، باید به امر غیر واقعی، مادیت بدهیم و برای این کار مثلا در تپه ای که به نظر می رسد راه را کاملا بسته است، باید یک بیراهه به سوی چشم اندازی پهناور و گشوده باز کنیم؛ این کار با نوعی از معماری انجام می شود که به یک بن بست، شکل می دهد و با گشودن یک راه به چشم اندازی غیر منتظره به سوی یک باغ دیگر، آن را می شکند.

برای آنکه فضاهایی متراکم با غیر واقعی کردن ِ امر واقعی ایجاد کنیم، برای نمونه می توانیم ورودی یک حیاط بسته را با دسته های پر پشت گیاهان بامبو بپوشانیم که توهم ژرف بودگی ایجاد می کنند؛ و یا نرده و پلکان روی دیوار صحن حیاط نصب کنیم تا این توهم را به وجود بیاوریم که در بالا و پشت آن، یک مهتابی قرار دارد.

درباره پاره های هنر

«پاره های هنر»، تکه های کوچکی هستند برگزیده، از کتابی درباره گفتارهایی از اندیشمندان و نویسندگان جهان درباره رشته های گوناگون هنر و یا نظریه هنر به طور عام. این پاره ها، به تدریج در وبگاه «انسان شناسی و فرهنگ» منتشر می شوند. رفرانس های دقیق و برابرنهاده های فارسی، در انتشار نهایی این مجموعه به صورت کتاب، در اختیار خوانندگان قرار می گیرد.