ویژه چهره ماه اوت: زندگینامه کلیفورد گیرتز

کلیفورد جیمز گیرتز(Clifford Geertz) در ۲۳ اوت ۱۹۲۳ در شهر سانفرانسیسکو از ایالت کالیفرنیای آمریکا متولد شد. پس از گذراندن تحصیلات اولیه، برای ادامه تحصیل به دانشکده باستانشناسی اوهایو ملحق شد و در سال ۱۹۵۰ موفق به دریافت مدرک فوق‌لیسانس شد. پس از گذشت مدتی، گیرتز و همسرش برای ادامه تحصیل در گروه ارتباطات اجتماعی دانشگاه هاروارد پذیرفته شدند تا تحصیلات خود را در زمینه انسان‌شناسی دنبال کنند و در سال ۱۹۵۶ موفق به اخذ درجه دکتری انسان‌شناسی از آن دانشگاه شد. پس از فراغت از تحصیل، یعنی از همان سال ۱۹۵۶ همواره در حال تلاش بوده و با مراکز مختلف علمی و دانشگاهی ارتباط و همکاری‌های بسیاری داشته است. پس از گذشت دو سال از تحصیل اولین پروژه تحقیقاتی‌اش را در مورد منطقه دیراک واقع در جنوب غربی ایالات متحده شروع کرد. آنگاه نخستین مقاله حرفه‌ای خود را به چاپ رساند. در خلال سالهای ۱۹۵۶ ـ ۱۹۵۷ در دانشگاه هاروارد و در سالهای ۱۹۵۸ تا ۱۹۶۰ در دانشگاه کالیفرنیا و سالهای ۱۹۶۰ تا ۱۹۷۰ در دانشگاه شیکاگو از سال ۱۹۶۴ تا ۱۹۷۰ در مرکز ملی بهداشت روانی و از سال ۱۹۷۰ تا کنون در موسسه مطالعاتی پرینستون و در سالهای ۱۹۷۸ تا ۱۹۷۹ در دانشگاه آکسفورد به تدریس و همکاری علمی مشغول بوده است. در ۱۹۶۰ پس از انجام نخستین کار علمی‌اش، همراه با همسرش تصمیم به انجام یک مسافرت تحقیقی به اندونزی گرفتند. در آنجا گیرتز به مطالعه دین و همسرش به مطالعه خانواده و خویشاوندی پرداخت. پس از بازگشت از اندونزی اولین کتاب خود را در سال ۱۹۶۰ تحت عنوان دین جاوه که بیانگر دین در جاوه‌ اندونزی است، نگاشت. اثر دیگرش وضعیت کشاورزی در اندونزی را به خوبی نشان می‌داد در سال ۱۹۶۳ با عنوان بازگشت به کشاورزی، فرآیندهای تغییر اکولوژیکی در اندونزی به چاپ رساند. پس از چند مسافرت علمی به اندونزی و مراکش در سالهای ۱۹۵۲ تا ۱۹۶۸ کتاب مشهور خود اسلام مشاهده شده را در سال ۱۹۶۸ به چاپ رساند. اما چاپ این کتاب به معنای ترک مشاهده عینی آن دیار نبود، به همین دلیل پس از آن نیز چندین سفر به آن مراکز داشت، چنانکه در سال ۱۹۸۶ به مراکش و در سال ۱۹۹۹ نیز به اندونزی سفر کرده است. وی مهمترین اثرش: تفسیر فرهنگ، The Interpretation of Cultures را پس از مشاهده عینی و مطالعه میدانی چند جامعه با فرهنگهای مختلف در سال ۱۹۷۳ به رشته تحریر در آورد تا بتواند به کمک مشاهدات میدانی، چارچوب نظری خود را دقیقاً طراحی و تدوین کند.

گیرتز به مشاهده و تدوین کتاب و مقاله بسنده نمی‌کرد و برای تبیین دیدگاههای خود از انجام مصاحبه‌های علمی در نشریات معتبر و نیز انجام سخنرانی‌های علمی در مراکز متعدد بهره‌ می‌برد. فعالیتها و تلاشهای علمی و چشمگیر او باعث شد که از مراکز مختلف و دانشگاههای معتبر، دکترای افتخاری در رشته‌های متعدد دریافت کند و از جوایز و هدایای گوناگون علمی بهره‌مند شود، همین تلاشها باعث شده که گیرتز به عنوان یکی از شخصیتهای شاخص و برجسته در حوزه انسان‌شناسی معاصر مطرح شود، به گونه ای که تاملات او در باب علم انسان شناسی و رویکرد تفسیری او در تحلیل امر فرهنگی سبب تحول این علم طی دهه های اخیر شده است.

گیرتز در سن هشتاد سالگی بعد از یک عمل جراحی سخت بر روی قلبش در بیمارستان دانشگاه پنسیلوانیا در گذشت. او قبل از مرگش در مورد مسائل عمومی تنوع قومی و دلالت های آن در دنیای مدرن کار می کرد. وسعت کارهای علمی گیرتز به حدی است که سبب شده تاثیرات او صرفاً به انسانشناسی و علوم اجتماعی محدود نباشد، بلکه جغرافی دانان ، محیط شناسان، عالمان سیاسی، مورخان و اومانیست ها و تمام کسانی که در مورد امر فرهنگی پژوهش می کنند، به نحوی متاثر از نظریات گیرتز می باشند. در میان عامیان اجتماعی در دهه اخیر بعد از بوردیو، گیرتز بیشترین ارجاع را به خود اختصاص داده، در ایران هرچند طی سالهای اخیر گرایش زیادای به کتب علوم اجتماعی بوجود آمده، اما متاسفانه تا به حال هیچ متن مستقل و مستقیمی از گیرتز به فارسی ترجمه نشده است، و صرفاً می توان اشارات پراکنده ای در میان کتب مختلف در مورد نظریات گیرتز پیدا کرد.