ج) تعلق
لوی- استروس از چهار گروه توتمی صحبت می‌کند: نخست یک توتمیسم اجتماعی میان یک گروه خویشاوندی و یک نوع جانوری یا گیاهی همچون در نزد بومیان استرالیا؛ دوم، نوعی توتمیسم فردی میان یک فرد و یک جانوری یا گیاهی همچون در نزد سرخپوستان آمریکای شمالی؛ سوم نوعی توتمیسم اجتماعی میان یک گروه خویشاوند و یک جانور یا گیاه فردی همچون در نزد بومیان جزایر پولینزی و ملانزی؛ و سرانجام نوعی توتمیسم فردی میان یک فرد خاص و یک جانور و یا گیاه خاص همچون در نزد بومیان جزایر بانکس (کوپه، ۱۹۹۹). دو نوع نخستین انواع رایج و دو نوع دوم انواع نادر هستند. از دو نوع نخست نیز نوع اول اهمیت بیشتری دارد، زیرا گروهی از تعلق‌های رده‌شناختی را به نمایش می‌گذارد، در حالی که در نوع دوم ما وارد تعلق‌های روانشناختی می‌شویم.
هرچند که این تعبیر از توتمیسم در نزد لوی- استروس در مجموعۀ نظری ساختاری او قرار گرفته و از تعبیر قدیمی‌تر کارکردگرایانۀ رادکلیف براون (۱۹۵۲) که اهمیت توتم‌ها را به اهمیت نقش آن‌ها از لحاظ اقتصادی در جوامع مربوط وابسته می‌کرد فاصله می‌گیرد، اما به نظر ما می‌توان تلفیقی میان این دو رویکرد از دیدگاه انسان‌شناختی به وجود آورد که ما را به درک پدیدۀ پیچیدۀ «هویت» نزدیک می‌کند و می‌تواند به صورت بدیلی در برابر نظریۀ بسیار رایج و عمدتاً روانشناختی اریکسون (۱۹۸۰) قرار بگیرد. در واقع، اریکسون بیش از هر چیز بر خصوصیت «همان بودگی» «فرد» به مثابۀ مشخصۀ اساسی «خود بودگی» در طول تجربۀ روزمره و در زمان زندگی در برابر «دیگر بودگی» تأکید می‌کند. تلاش انسان‌شناسی برعکس همواره بر آن بوده است که با ارائۀ گونه‌شناسی‌های شخصیتی مبتنی بر تجربه‌های زیستی-فرهنگی همچون آنچه انسان‌شناسان برجسته‌ای چون مارگارت مید (۱۹۲۸؛۱۹۳۵)، روث بندیکت (۱۹۳۴)، رالف لینتون (۱۹۳۶) و آبرام کاردنیر (۱۹۳۹) در مکتب «فرهنگ و شخصیت» و عمدتاً با تأکید بر مطالعه در جوامع سرخپوست و بومیان اقیانوس آرام بدان دست یافته بودند، نشان دهد که مفهوم «هویت» را باید بیش و پیش از هرچیز در سطوح تعلق مورد توجه قرار داد.
در این رویکرد، طبعاً بر این نکته تأکید می‌شود که سطوح تعلقی سطوح متداخل و با پویایی فوق‌العاده هستند که رفتارهای اجتماعی- فرهنگی افراد را به صورتی بسیار مؤثرتر از ذهنیات و استراتژی‌های فردی آن‌ها هدایت می‌کنند و سبب پدید آمدن الگوهای متعددشناختی در هر جامعه‌ای می‌شوند که انسان‌شناسی شناختی مطالعه آن‌ها را هدف خود قرار داده است.
تأکیدی که ما بر «توتمی» بودن این سطوح تعلقی می‌کنیم شاید چندان مورد پذیرش برخی از انسان‌شناسان نباشد و ترجیح داده شود توتمیسم در مفهوم متعارف و سطحی آن در تعلق‌های «ابتدایی» محدود بماند. اما به گمان ما، در این مورد همچون بسیاری موارد دیگر، مقولاتی که تصور می‌شود تنها به گروه خاصی از جوامع (ابتدایی) اختصاص داشته‌اند، در حقیقت اشکال کمابیش گسترده‌ای از همگانی‌ها را می‌سازند.
در بررسی انطباقی این مفهوم با فرایند گفتگو می‌توان پنداشت که گفتگو به مثابۀ یک مبادله می‌تواند هم فرایندی برای تعلق‌زایی و هویت‌سازی باشد وهم فرایندی برای تعلق‌زدایی و هویت‌زدایی، هم فرایندی برای ایجاد هویت‌ها و هم فرایندی برای تخریب آن‌ها. این امر را به باور ما می‌توان به سه پارامتر اساسی وابسته دانست: نخست، موقعیت سویه‌های گفتگو؛ دوم، محیط گفتگو؛ و سوم، محتوای گفتگو. در هر سه مورد آن چه بیش از هر چیز بر پی‌آمدهای گفتگو مؤثر است چگونگی انباشت و توزیع پدیده قدرت است. سطوح تعلقی متفاوت طبعاً موقعیت‌های نابرابری را در یک گفتگو می‌سازند که یکی از دو سویه را در هر موقعیتی هژمونیک نسبت به سویۀ دیگر قرار می‌دهد: به همین دلیل، برای مثال، «گفتگو»ی یک زندانبان و یک زندانی را «بازجویی» می‌نامیم، و «گفتگو»ی یک معلم و یک دانش‌آموز را «امتحان». از لحاظ محیط گفتگو، همین امر را می‌توان در توزیع قدرت در میدان تبادل مشاهده کرد: «گفتگو» در یک محیط علمی و آکادمیک یا در یک محیط اداری، یا د یک محیط خانوادگی و یا در یک محیط بی‌تکلف اوقات فراغت اشکال متفاوت تعلقی، صحنه‌پردازی (میزانسن)ها و توزیع‌های متفاوت قدرت را وارد عمل کنند که تأثیری تعیین کننده در سرنوشت گفتگو دارند. سرانجام، محتوای خود گفتگو مطرح است: آیا گفتگو برای «کشف» و «رازگشایی» انجام می‌گیرد، یا برای «آزمودن» شناخت دیگری، یا برای انتقال شناخت خود به دیگری؟ آیا گفتگو بر سر رسیدن به یک سازش است و یا برای تهدید و بیرون راندن دیگری از حوزه‌ای که هر یک از سویه‌ها آن را در انحصار خود می‌پندارد؟ آیا گفتگو برای مشخص کردن «مرزها» انجام می‌گیرد یا برای از میان برداشتن آن‌ها؟ آیا نمی‌توان مبادله‌ی «کلام» و «سکوت» را در یک تک گفتار نوعی «گفتگو» دانست؟ و آیا اصولاً «سکوت» و استراتژی استفاده از آن چه ارتباطات غیرکلامی، نظیر تمامی حرکات بدنی (چشم‌ها، دست‌ها، بدن و…) را باید «گفتگو»هایی به حساب آورد که محتوای آن‌ها در حوزه‌ای ناشناخته و صرفاً قابل شناخت از طریق روش‌های هرمنوتیک امکان پذیر هستند؟ و… پاسخ به این پرسش‌ها و بسیاری پرسش‌های دیگر خارج از حوصله این مقاله کوتاه هستند، اما موضوعی اساسی در تفکر انسان‌شناختی در تحلیل پدیدۀ گفتگو به حساب می‌آیند که این پدیده را در رابطه‌ای عمیق با سطوح عملی عبث است، زیرا پی‌آمدهای سازنده و در بسیاری موارد به صورت ناآگاهانه در استراتژی‌های حساب شده‌ای که «نظریه بازی»(مورگنسترن و نومان، ۱۹۸۰) تلاشی برای شناخت و تحلیل آن‌ها بوده است از آن‌ها استفاده می‌کنند و بر آن اساس رفتار می‌نمایند و به این ترتیب می‌توانند هر گفتگویی را به امری مثبت یا منفی تبدیل کنند.
نتیجه‌گیری
برداشت از مفهوم «گفتگو» به مثابۀ یک رفتار اجتماعی- فرهنگی پیشاپیش منسجم و معنی‌دار و دارای پی‌آمدهای قابل پیش‌بینی و لزوماً مثبت حاصل نوعی سطحی‌نگری است که علوم اجتماعی و به ویژه انسان‌شناسی تلاش می‌کنند از آن فاصله بگیرند. با این وصف، نباید این امر را به صورتی معکوس و بازهم در قالبی ساده‌انگارانه به نفی یا تردید در اهمیت گفتگو به مثابۀ یک امر ضروری در جامعه تلقی کرد. برای رهایی از این دو رویکرد عبث، یکی از راه‌ها استفاده از مفهوم مبادله به منظور ساختن یک الگوی نظری برای درک و تحلیل مفهوم گفتگو است. این الگوی نظری مبادله را در طیفی گسترده مورد توجه قرار می‌دهد که می‌تواند از مبادله‌ای کاملاً منفی (تخریب، غارت، جنگ) تا مبادله‌ای کاملاً مثبت (هویت‌یابی، تعلق‌زایی، وحدت و انسجام متقابل) و از مبادله‌ای کاملاً نمادین و غیرمستقیم (چرخه‌های ذهنی و شناختی تعمیم یافته) تا مبادله‌ای کاملاً مادی و مستقیم (بازار اقتصادی) گسترده باشد. جهانی شدن، زمینه اصلی و اساسی هرگونه گفتگویی در دنیای امروز است. و بنابراین نمی‌توان و نباید انتظار داشت که گفتگویی بتواند خود را خارج از شرایط تحمیلی این فرایند عمومی قرار دهد. این شرایط در حال حاضر نشان می‌دهد که گروهی از منفی‌ترین پدیده‌ها اعم از جنایت‌های سازمان یافته، بی‌رحمی‌های دولتی فقر و نابسامانی، فروپاشی‌های نظام‌های اجتماعی و همبستگی‌های فرهنگی، در همزیستی و همسازی با گروهی از مثبت‌ترین پدیده‌ها اعم از گسترش اخلاق مدنی، گرایش‌های ضد جنگ و ضد خشونت، افزایش آزادی‌های عقیده و بیان، عقب‌نشینی فقر و استبداد، همبستگی‌های فراملی و جهانی برای حفظ و تقویت تنوع‌های فرهنگی و غیره قابل مشاهده هستند. این وضعیت خود گویای آن است که درکی از گفتگوی مثبت به مثابۀ مبادله‌ای مثبت و بارآور که بتواند در عین آن‌که هویت‌های محلی را حفظ کند، رابطه‌ای معقول میان آن‌ها با هویت‌های جهانی ایجاد نماید و یا به عبارت دیگر محلی شدن جهانی و جهانی شدن محلی را فراهم نماید، تنها زمانی امکان خواهد داشت که بتوان به چند و چون پیچیدگی نظام کنونی جهان پی برد. آن چه در مقالۀ حاضر به رابطۀ پیچاپیچ تابویی- توتمی تعبیر شد را می‌توان به گونه‌ای دیگر برای مثال همانگونه که گفته شد در نزد اندیشمندی چون آپادورای در روابط پیچاپیچ جریان‌های پنجگانه قومی، رسانه‌ای، مالی، ایدئولوژیک و فناورانه‌ای که او مطرح می‌کند، دید. در هر دو این تعابیر، منظور نهایی آن است که واژگونی اساسی میان دو پارگی «خود/ دیگری» از یک سو و «امر واقعی/ امر مجازی» از سوی دیگر، تعیین‌کننده‌ترین عناصر در آینده نزدیک انسانیت به ویژه در الگوی گفتگوی فرهنگی خواهند بود. انسان‌شناسی گفتگو می‌تواند با ترکیب از این الگوی نظری پاسخ یا پاسخ‌هایی پویا عرضه کند که بتوانند راه را برای مدیریت حوزه‌های ممنوعیت و آزادی در جوامع پیچیده و بسیار متناقض کنونی هموار کنند. با وجود این، نباید تصور کرد که این راهگشایی بتواند پاسخی قطعی به مشکلات و موانع غیرقابل پیش بینی فرایند مدرنیته عرضه کند. به همین دلیل، هیچ چیز نمی‌تواند جایگزین مطالعات پژوهشی و استفاده از روش‌های جامع‌گرا و ژرف‌نگر باشد.
منابع
برینتون، ک (۱۳۶۳)، کالبدشکافی چهار انقلاب، ترجمه محسن ثلاثی، تهران: نشر نو.
بشیریه، ح (۱۳۷۲)، انقلاب و بسیج سیاسی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
رابرتسون، ر (۱۳۸۰)، جهانی شدن، تئوری‌های اجتماعی و فرهنگ جهانی، ترجمه کمال پولادی، تهران: ثالث.
ریویر، ک (۱۳۷۹)، درآمدی بر انسان‌شناسی، ترجمه ناصر فکوهی، تهران: نشر نی.
فکوهی، ن (۱۳۸۰)، الف، «تعارض سنت و مدرنیته در عرصه توسعه اجتماعی در ایران» در نامه انجمن جامعه‌شناسی ایران، شماره ۳، ویژه دومین همایش مسائل اجتماعی ایران.
فکوهی، ن (۱۳۸۰ ب)، جنگ و تروریسم: بحران مالی یا بحران نظام جهانی، بورس. ۲۸ آذر
فکوهی، ن (۱۳۷۹)، «توسعه سیاسی به مثابۀ یک ضرورت تکنولوژیک.» در از فرهنگ تا توسعه، تهران: فردوس.
فکوهی، ن (۱۳۸۰) ج، «قرن بیستم، اسطوره و روشنفکران»، در قزلسفلی. م.ت، قرن روشنفکران، تهران: هرمس.
کاستلز، م (۱۳۸۰)، عصر اطلاعات، اقتصاد، جامعه و فرهنگ، ترجمه احمد علیقلیان، افشین خاکباز، تهران: طرح نو.
کوهن، ا (۱۳۶۹). تئوری‌های انقلاب، ترجمه علیرضا طیب، تهران: قومس.
Albrow, M. (1996) The Global Age, Cambridge: Polity Press.
Appadurai, Arjun. (1996) Modernity at Large: Cultural Dimensions of Globalization, University of Minnesota Press.
Appadurai, Arjun. (2000) The Grounds of the Nation- State: Identity. Violence and Territory, in, K. Goldman, U. Hannerz & C. Westin. eds, Nationalism and Internationalism in the Post- Cold War Era, London. Rutledge.
Arce, A., Long. N. (2000) Anthropology, Development and Modernity, London New York: Routledge.
Arendt, H. (1972) Le Système totalitaire, Paris: Seuil.
Arendt, H. (1973) Sur L’antisémitisme. Paris: Calman- Levy.
Arendt, H. (1982) Le Origines du totalitarisme, L’impérialisme, Paris: Fayard.
Benedict, R. (1934) Patterns of Culture. New York: Houghton Mifflin.
Bohannan, P, (1955) “Some Principles of Exchange and Investment among Tiv”. American Anthropology, 57(1): 60-70.
Bourdieu, P. (1980b) Les Question de sociologie, Paris Minuit.
Chosky, J.K. (1989) Purity and Danger. Austin University Press.
Coppet, D.d (1999) “Totem et totemisme”. In Encyclopédie Universalis. Cd- rom.
D’Andrade. R., (with A, Kimball Ronney) (eds), (1964) “Transcultural Studies in Cognition”. in American Anthropogist, 18, special publication.
D’andrade. R. (1995) The Development of Cognitive Anthropology, Cambridge University Press.
Damesteter. J. (1960) Zend Avesta. Paris: A Maisonneuve.
Economist (The), Sep. 22. (2001).
Erikson. E. H. 1980(1959), Identity and the Life- Cycle. New York: W.W. Norton.
Fromm, E. 1968(1947), La peur de la liberté l’homme pour lui-même(Man for Himself) trad, J. Claude, E.S.F. Paris.
Guan. S.J. (1995) Intercultural Communication. Beijing: Peking University Press. quoted in Chen. G., Starosta. W., J., 1998 Intercultural Communication, Needham Height. Allyn & Bacon.
Héritier, F. (1994) De l’inceste, Paris: Odile Jacob.
Heritier, F. (1981) L’Exercice de la parenté , Paris: Seuil
Hill, 1979, (1944). Une Théorie scientifique de la culture, trad, franc. Par P. Cinquart. Paris: F. Maspéro, Points.
Huntington. S.P. (1993) “The Clash of Civilizations?”, in Foreign Affairs. Vol. 72. no 3.
Kardiner. A. (1939) The Individual and His Society. The Social Psychodynamics of Primitive Organization, New York.
Knight, C. (2000a) “Menstruation”, in Barnard. A., Spencer. J., The Encylopaedia of Social and Cultural Anthropology. pp. 363-364.
Knight, C. (2000b) “Taboo”, in Barnard, A., Spencer. J., The Encylopaedia of Social and Cultural Anthropology. pp. 545-544.
Kornhauser. W. (1951). The Origins of totalitarism. New York.
La Boétie. E. d., 1976(1547), Discours de la servitude volontaire.
Lechner, F.,J. Boli, J. (2002) The Globalization Reader. Oxford: Blackwell.
Le Monde, 13. 23-24 Sep. (2001).
Levi- Strauss. (1973) Anthology Structural, I, Paris: Plon.
Levi- Strauss, C. (1949) Les Structures élémentaires de la parenté, Paris: PUF.
Levy- Bruhl, L. (1922) La Mentalité primitive, Paris.
Linton, R. (1936) The Study of Man, An Introduction, New York: Appleton Century.
Lombard, J. (1994) Introduction à l’ethnologie, Paris: Armand Colin.
Malinowski, B (1922) Argonauts of The Western Pacific. New York: Dutton.
Mauss, M. (1923-24) “Essai sur le don: frome et raison de l’echange dans les sociétés archaïques” in Année Sociologique.
Mead, M. (1928) Coming of Age in Samoa. New York: Morrow.
Mead, M. (1935) Sex and Temperament in Three Primitive Societies. New York: Morrow.
Morgenstern, O. Neumann. J.V. 1980 (1944), Theory of Game and Economic Behavior, Princeton: Princeton: University Press.
Radcliffe- Brown. A.R. 1952 (1952) “The Sociological Theory of Totemism” in. A.R., Radcliffe- Brown, Structure and Function in Primitive Society. London: Cohen & West.
Reich, W. (1979) La Psychologie de mass du fascisme; Paris: Petite Bibilotheque Payot.
Roberts, J.T., Hite, A. (2000) From Modernization to Globalization. Oxford: Blackwell.
Simons, Y. (1983) Claude Levi- Strauss ou la passion de I’inceste. Paris: Flam Marion.
Sorokin. P. (1937-41) Social and Culture Dynamics. 4 vol., New York.
Sorokin. P. (1947) Society. Culture and Personality, New York,
Taussig M. (1991) The Nervous System. London: Rout Ledge.
Wallerstein, I. (1976) The Modern World System: Capitalist Agriculture and the Origin of the European World Economy in Sixteenth Century. New York: Academic Press.
