پژوهشگر طیف گسترده‌ای از رویکردها و فنون پژوهشی را در مقابل خود دارد که از مشاهدۀ زمین تحقیق به روش مردم‌نگاری تا تحلیل کمی جامعه‌شناسی آماری گسترده‌اند؛ مهارت پژوهشگر در این میان باید خود را از طریق استفاده از بهترین فنون و مناسب‌ترین روش‌ها برای مسئلۀ مورد تحقیقش و زمینی که بر آن تحقیق می‌کند نشان دهد، به صورتی که او خود در داده‌های پراکنده‌ای که گردآورده، سردرگم نشود و برعکس تلاش کند که فنون مختلف را چنان با یکدیگر ترکیب کند که اجازه ندهد آن داده‌ها وی را بدل به برده‌ای در دست ابزارهای کاری‌اش نمایند.
بسیاری از پژوهش‌های جامعه‌شناسی، امروزه به شکل پرسش‌نامۀ پیمایشی انجام می‌گیرند و این امر آن قدر رواج یافته که ممکن است به نظر برسد که این روش، مهم‌ترین روش جامعه‌شناختی است، در حالی که در واقع در پژوهش تجربی، پرسش‌نامه برای نظرسنجی، تنها یکی از ابزارهای مورد استفاده بوده، جنبه تکمیلی داشته و معمولاً در آخرین مرحلۀ یک برنامۀ پژوهشی به کار می‌رود. در حقیقت برای مطالعۀ یک پدیده اجتماعی و یا یک ساختار، هر اندازه هم که جزئی باشد، نیاز به یک استراتژی پژوهشی است تا بر اساس آن بتوان به موضوع از زوایای مختلف نظری و از راه‌های مختلف نزدیک شد و مهارت پژوهشگر در آن است که بتواند ابزارهای خود را با موضوع هماهنگ کرده و میان فنون به کار رفته همگرایی ایجاد کند.
هر پژوهشی، چه درازمدت و چه کوتاه‌مدت را باید در چندین مرحله انجام داد:
– آماده‌سازی اسنادی: یعنی مطالعه بر وضعیت و پیشینۀ کارهایی که تاکنون در مورد آن موضوع به انجام رسیده‌اند و اسناد قابل دسترسی دربارۀ آن.
- آماده‌سازی نظری: یعنی «ساخت» موضوع مورد مطالعه بر اساس یک پرسش مشخص، چه یک پرسش نظری و چه یک پرسش عملی. تنها زمانی یک پژوهش موفق خواهیم داشت که از ابتدا موضوع و هدف مطالعۀ خود را کاملاً روشن کرده باشیم.
- آماده‌سازی فنی: یعنی انتخاب ابزارهایی که باید به کار برده شوند و تعریف یک استراتژیپژوهشی. پژوهش آماری یا اسنادی، ساخت یک پرسش‌نامه و احتمالاً یک نمونۀ گویا یا تبیین یک طرح تحلیل.
- گردآوری داده‌ها از هر نوع که باشند: این مرحله می‌تواند نسبتاً کوتاه باشد و در برخی از پژوهش‌های جامعه‌شناختی حتی به مؤسسات پژوهشی پیمایشی واگذار شود،گاه نیز دراین مرحله همچون مطالعات انسان‌شناختی درازمدت است و نیاز به مشاهده و نزدیک شدن و آشنایی پژوهشگر با میدان تحقیق دارد و یا هنگامی‌که خود پدیده در یک فرایند درازمدت اتفاق می‌افتد.
- تدوین داده‌های گردآوری‌شده: در مورد داده‌های کمی، فنون پردازش آماریبسیار متعدد هستند و به برکت انفورماتیک پیشرفته شده‌اند؛ در مورد داده‌های کیفی، ایجاد شکل و نظم مناسب می‌تواند کاری بسیار طولانی و خسته‌کننده باشد.
- تحلیل داده‌ها و تفسیر آن‌ها، در این مرحله پرسش‌هایی که در ابتدا مطرح شده‌اند با نتایج به دست آمده مقایسه می‌شوند.
عموماً برای هر یک از مراحل سه گانۀ آماده سازی (۱-۳) گردآوری (۴) و تدوین و تحلیل و نوشتن گزارش تحقیق (۵-۶) زمان یکسانی لازم است.
منبع:
Mendras, Henri; Oberti, Marco; 2000, Le Sociologue et son terrain, trente recherché exemlaires, paris, Armand Colin, pp. 16-17
