پاره‌ای از یک کتاب(۲۲): کلود لوی استروس و زایش جهان

کلود لوی استروس و زایش جهان، گردآوری و ترجمه ناصر فکوهی، تهران، نشر ثالث، ۱۴۰۳

زمانی که تایلر می‌‏نویسد: «وقتی بتوان قانونی را از مجموعه‏‌ای از وقایع استنتاج کرد، نقش تاریخ در اجزاء آن تا حد زیادی به کنار گذاشته خواهد شد. اگر ما می‏‌بینیم که یک آهنربا قطعه‌‏ای فلز را به خود جذب می‏‌کند، و از اینجا به قانون عمومی برسیم که آهنربا آهن را جذب می‏‌کند، دیگر نیازی به آن نداریم که به تعمیق در تاریخ آهنربای مزبور بپردازیم».، وی با این استدلال خود ما را در واقع درون یک دایره اسیر می‌‏کند. زیرا برخلاف فیزیکدان، مردم‌‏شناس هنوز اطمینانی به تعریف اشیایی که برای او به مثابه اشیایی همچون آهنربا یا آهن باشد ندارد، همانطور که نمی‌‏تواند با اطمینان از یکی بودن چیزهایی که به صورت سطحی همچون آهنرباها و قطعات آهن یکسان می‏‌آیند اظهارنظر کند. بنابراین تنها یک «تاریخ دقیق» می‏‌تواند او را از چنگ شک و تردید در هر یک از موارد رها کند. نقدی که بر مفهوم توتم‏‌گرایی وارد شده است، مدت‌هاست مثالی عالی درباره این مشکل به ما عرضه می‏‌کند: اگر کاربرد‌پذیری این پدیده را صرفاً به موارد غیر‌قابل انکار یا نهاد‌هایی که به نظر می‌‏رسد تمام مشخصات آن را دارند محدود کنیم، چنین مواردی بیش از اندازه خاص خواهند بود که به ما امکان دهند به یک کانون در تطور دینی برسیم، و به هیچ عنوان نمی‏توان صرفاً براساس چند عنصر دست به فرافکنی بزنیم بدون آنکه «تاریخ دقیق» پنداره‌‌ای دینی هریک از گروه‏‌ها را بدانیم، بدون آنکه بدانیم آیا حضور نام‌‏های جانوران و گیاهان یا این رفتار یا باور مربوط به انواع جانوری یا گیاهی، ممکن است به مثابه بقایای یک نظام توتمی پیشین توضیح داده شوند، و یا به دلایلی کاملاً متفاوت، به مثابه برای مثال، گرایش منطقی – زیباشناسانه روحیه انسانی به دریافت ]پدیده‌‏های قالب[ گروه‏‌های تجمیع‌‏یافته – فیزیکی، زیستی یا اجتماعی – که جهان او را می‌‏سازند و مطالعه‌‏ای کلاسیک از دورکیم و موس عمومیت آن را نشان داده‌‏اند.

از این نقطه‌‏نظر تفسیر‌های تطور‌گرایانه و اشاعه‌‏گرایانه نکات مشترک زیادی با یکدیگر دارند. تایلور خود این تفسیرها را کنار یکدیگر فرموله کرده و به کار برده بود و مجموعه این تفسیرها هستند که همراه با یکدیگر از روش‏های کار تاریخ‏‌دان فاصله می‌‏گیرند. تاریخ‌‏دان همواره موارد فردی را اعم از اینکه اشخاص باشند یا وقایع یا گروه‏‌هایی از پدیده‏‌های فردیت‏‌یافته بنابر موقعیت آنها در فضا و زمان مطالعه می‏‌کند. این در حالی‏است که یک نظریه‌‏پرداز اشاعه‌‏گرا ممکن است عوامل مورد بررسی رویکرد تطبیقی را کنار بگذارد و تلاش کند پدیده‏‌های فردی را در تکه‏‌هایی که از مقوله‌‏های مختلف وام گرفته‌است، بازسازی کند: ]با این وجود[ او هرگز نمی‏‌‏تواند جز یک پدیده شبه – فردی را بسازد، زیرا مختصات فضایی و زبانی حاصل گونه‌‏ای هستند که عناصر آن‌ها برگزیده و با یکدیگر استخراج یافته‏‌اند و نه حاصل وحدتی واقعی در موضوع موردنظر. «چرخه‌‏ها» یا «مجموعه‌‏های پیچیده» فرهنگی که اشاعه‏‌گرایان بر آن‌ها تأکید می‌‏کنند در همان مقوله‏‌ای قرار می‏‌گیرند که «مراحل» تطورگرایی، و از این لحاظ هردو حاصل انتزاعی کردن‏‌هایی هستند که مشکل اصلی آن‌ها، خوانایی نداشتن شواهد است. بدین ترتیب تاریخ‏‌های آن‌ها مقطعی و ایدئولوژیک باقی می‌‏مانند. و این ملاحظه را باید درباره مطالعات محدود‌تر و دقیقی همچون پژوهش‌‏های لاوی (lowie)، ساپیر (Sapier) و کروبر (Kroeber) ‏درباره توزیع برخی از ویژگی‌‏های فرهنگی در مناطق محدودی از آمریکای شمالی[۱] نیز صادق است. بی‏شک، نه چندان به دلیل آنکه، ترتیب مورد اشاره را بتوان در این مجموعه جای داد، بلکه بیشتر به این دلیل که مسائل دقیقاً به همان صورت اتفاق افتاده‌‏اند: زیرا همواره می‌‏توان ارائه فرضیات را شروع دانست و لااقل در برخی از موارد، مراکز منشاء‌ها و مسیرهای اشاعه دارای امکان بالایی از محتمل بودن، دارند. اما آنچه در چنین مطالعاتی تأسف‏‌آور است، بیشتر آن است که هیچ چیز در آن‌ها به ما شناختی نسبت به فرایندهای آگاهانه یا ناخودآگاهانه که خود را به تجربیات محسوس فردی یا جمعی منتقل می‏‌‌کنند، نمی‌‌‏دهند، در حالی‌‏که همین تجربیات هستند که انسان‏‌های فاقد نهاد را قادر به ایجاد نهاد‌ها می‏‌کنند، حال چه این کار را براساس ابداع انجام دهند، چه از طریق تغییر نهادهای پیشین، چه از طریق دریافت آن‌ها از بیرون. برعکس، چنین پژوهشی به نظر ما باید یکی از اهداف اساسی مردم‌‏نگاری و تاریخ‏‌دانان باشد.

[۱] . R. H. Lowie, Societies of the Hidasta and Manolan Indians, Anthropological Papers of the American Museum of Natural History, Vol. 1913. L. Sapier, The Sun – Dance of the Plains Indians, id., Vol. 16, 1921. A. L. Kroeber, Salt, Dogs, Tabacco, Anthropological Reccords, Berkeley, Vol. 1941.