پارهای از یک کتاب (۱۰۲): شهرشرکتها، مفاهیم، آسیب ها و چشم اندازها
شهرشرکتها، مفاهیم، آسیب ها و چشم اندازها / ناصر فکوهی، تهران، انتشارات انسانشناسی، ۱۴۰۱
دو شهرشرکت مدرن
منظور از شهرشرکتهای مدرن، شهرهایی هستند که از سال ۲۰۰۰ به بعد ساخته شدهاند و پایۀ آنها فناوریهای مدرن اطلاعاتی و رایانهای بوده است.
۱- سامسونگ
در این بخش به دو پهنۀ شهری متعلق به شرکت الکترونیکی سامسونگ میپردازیم. سامسونگتاون یک پهنۀ اداری-کاری است که در سئول قرار گرفته و سامسونگدیجیتالسیتی شهر مستقل هوشمندی است که امکانات سکونت را نیز برای کارکنان فراهم کرده است.
۱-۱ سامسونگ تاون
موقعیت
سامسونگتاون در جنوب سئول پایتخت کرۀ جنوبی قرار داد. البته نام این شهر خود محل مناقشه است. سامسونگتاون در واقع یک پارک اداری در سئول است؛ مجتمعی است از آسمانخراشهای سی الی چهل طبقه که در قالب دفاتر کاری هستند. این دفاتر کلیۀ امکانات رفاهی را در خود دارند. مجموعا در این شهر ۴۰۰ هزار مترمربع دفتر کار قرار دارد.
افراد در سامسونگتاون سکونت ندارند. سامسونگتاون بیشتر یک پهنۀ کاری است. اما جمعیت زیادی در طول روز در آن گردهم میآیند و مدت زمانی طولانی (بیش از ۱۰ ساعت در روز) در آن را میگذرانند. بنابراین سامسونگتاون را میتواند مفهوم جدیدی از شهر کار یا شهرشرکت تلقی کرد.
خدمات و امکانات
شهر کار را میتوان به نوعی مقابل مفهوم شهر خوابگاهی دانست. اما باید توجه داشت که در شهر خوابگاهی یا حتی شهرشرکتهای صنعتی پیشین، احساس رضایت و تعلق افراد مورد توجه نبود. اما در شهرِ کاری مانند سامسونگ کوشیدهاند که این رضایت را با ایجاد امکانات رفاهی جلب کنند و نکتۀ جالب آن است که کلیۀ این امکانات و کارکردها را به درون ساختمانها منتقل کردهاند. امروز با فناوریهای جدیدی که در شهرهای هوشمندی چون سامسونگتاون به کار گرفته میشود، میتوان به چنین کیفیاتی اندیشید.
۲-۱ سامسونگ دیجیتال سیتی
موقعیت
سامسونگ مرکز شهری دیگری نیز دارد و آن سامسونگدیجیتالسیتی است که در سال ۱۹۶۹ در شمال غرب کره و فاصلۀ ۴۰ کیلومتری سئول ساخته شده است. ۳۵ هزار کارمند در این شهر زندگیکنند. این شهر از ۴ برج بلندمرتبه و حدود ۱۳۰ ساختمان دیگر تشکیل شده است. همچنین در این شهر ۳۰۰ هزار مترمربع دفتر وجود دارد.
خدمات و امکانات
در این شهر، علاوه بر موقعیتهای کاری، امکانات تفریحی و تحصیلی فراوانی وجود دارد. حدود ۹۰۰ الی ۱۰۰۰ کودک در شهر تحصیل میکنند و برای آنها ۱۵۰ معلم و تسهیلات آموزشی باکیفیت وجود دارد.
از ویژگیهای دیگری که دربارۀ شهرشرکتها اهمیت دارد، اتصال آنها به شبکۀ شهری منطقهای و ملی است که از طریق توسعۀ سیستمها و شبکههای حملونقلی میسر میشود. سامسونگدیجیتالسیتی به واسطۀ اتوبوس به صد مقصد وصل میشود. کارمندان به راحتی از این سیستم اتوبوسرانی پیشرفته استفاده میکنند. برای شهروندانی که نیاز به جابهجایی سریع دارند، سامانۀ هلیکوپتر در نظر گرفته شده است که البته هزینۀ نسبتاً بالایی دارد.
همچنین در سامسونگدیجیتالسیتی روزانه ۷۲ هزار غذا سرو میشود. این نشان میدهد ساختار خانه و خانواده در جوامع توسعهیافته تحول یافته است و صرف غذا در خانه بر صرف غذا در محل کار اولویت ندارد. در نتیجه چنین امکاناتی از محیط کار حذف نمیشود.
در سامسونگدیجیتالسیتی یک موزۀ فناوری وجود دارد. در این موزه مفاهیم فناوری و ابتکار در دوسدۀ گذشته و همچنین چشماندازهای آن به نمایش گذاشته شده است. ایدۀ تأسیس موزه در این شهرشرکتها ایدۀ جالبی است و نشان از آن دارد که در حوزۀ صنعت و فناوری نیز، فرهنگ و میراث فرهنگی محوریت دارد.
در سامسونگدیجیتالسیتی ۳۹ هزار کارمند در بخش پژوهش و توسعه کار میکنند. در این شهر آزمایشگاههای زیادی وجود دارد که آخرین فناوریها در آنها به کار گرفته شده است. همایشهای متعددی در این شهر، به صورت حضوری و اینترنتی، برگزار میشود.
رضایت کارکنان شهرشرکت از مفاهیم محوری است که مدیریت این شهرها باید بدان آگاه باشند. با توجه به رقابت زیادی که در حوزۀ فناوری میان شرکتها وجود دارد، عدم رضایت کارکنان و مشارکت ندادن آنها در ادارۀ شهرشرکت، به آسانی میتواند موجب خروج کارکنان و به ویژه متخصصان برجسته شود. این به منزلۀ از دست رفتن سرمایۀ هنگفتی است که به شرکتها آسیب میزند. بنابراین در این شهرشرکتها علاوه بر رعایت کیفیت، اصل تحمیل و سلطه حذف میشود و مشارکت محوریت مییابد.
نکتۀ جالب دیگری که در این شهر وجود دارد، مسئلۀ رابطۀ میان مالکیت و بهرهبرداری است. بهرهبرداری یعنی برخوردار شدن از کیفیتی که لزوما مالکیتی بر آن نداریم. این مفهوم در شهرهای مدرن مورد توجه قرار میگیرد و امکاناتی در اختیار افراد گذاشته میشود که لزوما مالکش نیستند. برای مثال در سامسونگدیجیتالسیتی چترهای زیادی وجود دارد که در هوای بارانی افراد از آنها استفاده میکنند. همچنین دوچرخههایی در سطح شهر وجود دارد که به حملونقل عمومی کمک میکند. اینها اموال شهر محسوب میشوند و به صورت اشتراکی مورد استفاده قرار میگیرند.
نکتۀ مهم دیگر منعطف بودن ساعات کاری در سامسونگدیجیتالسیتی است. ضمن آنکه در شهر ۶۵۰ کلوپ ورزشی و هنری وجود دارد که اوقات مابین ساعات کاری قابل استفاده هستند. تعیین آنکه افراد در ساعات مشخصی (مثلا ۸ صبح تا ۴ عصر) در محل کار حاضر شوند، رویکرد سرکوبگرانهای است که متعلق به ساختارهای بوروکراتیک است و در شهرهای مدرن منسوخ شده است. در سیستمهای بوروکراتیک اصل بر حضور افراد است و کیفیت کار آنها چندان مورد توجه نیست. اما در سیستمهای دورکاری اولویت با کیفیت کار افراد است. لازم به یادآوری است که پاندمی کرونا در ترویج این رویکرد نقش مهمی داشت.
۲- مجموعۀ گوگل یا گوگلپلکس
موقعیت
شهرشرکت دیگری که میخواهیم آن را بررسی کنیم، مجموعۀ گوگل یا گوگلپلکس است که در سال ۲۰۰۴ در کالیفرنیا تأسیس شد و هماکنون ۱۹۰ هزار مترمربع مساحت دارد.
گوگلپلکس شهری هوشمند است. استفاده از آخرین فناوریها در این شهر موجب میشد که ساکنان این شهرشرکت که از کارمندان گوگل هستند، دستاوردهای تولیداتشان را مشاهده و تجربه کنند.
خدمات و امکانات
در گوگلپلکس، ۳۰ درصد از انرژی شهر از منبع خورشید (انرژیهای پاک) تأمین میشود. ایدۀ اساسی این شهرشرکت ترکیب کار با طبیعت است. در مجموعۀ گوگل ساختمانها ارتفاع کمی دارند و در سطح زمین گسترده شدهاند. در منطقۀ کالیفرنیا که این شهرشرکت در آن واقع شده، طبیعت زیبایی وجود دارد که از منظر آن به سود این شهرشرکت استفاده شده است.
در این شهرشرکت ترکیب کار و فراغت با فناوری محوریت داشته است. گوگل به عنوان یکی از پیشروترین شرکتهای فناورانۀ دنیا، توانسته مفهوم جدیدی از کار ارائه دهد. توجه به نیازهای کارکنان در صدر اولویتهای این شرکت قرار دارد و امکانات ورزشی، خشکشویی، کافهتریا و … به صورت گسترده در اختیار آنهاست. دورکاری از اشکال رایج کار در این شهرشرکت است و افراد ملزم به حضور در گوگلپلکس نیستند.
***
افراد درون گوگلپلکس با دوچرخه جابهجا میشوند. آنها همچنین به حملونقل عمومی دسترسی بالایی دارند. این شهرشرکت منفرد نیست و در شبکۀ شهری منطقهای قرار گرفته است.
***
همانگونه که در این نمونههای معدود نشان داده شد، شهرشرکتهایی که موفق بودهاند، آنهایی هستند که بر اساس منطق بُرد – بُرد اندیشیده، ساخته شده و از همه مهمتر مدیریت شدهاند. اصولا چه با این مفهوم موافق باشیم و چه بیظرف یا مخالف ، می توان بر این نکته با توجه به نمونهها تاکید کرد که اگر شهرشرکت به دنبال «تغییر جامعه» و بر پا کردن جامعهای نوین و از پایه و اساس متفاوت با جهان تولید باشد، نه یک پروژه تولیدی، یا تولیدی- اجتماعی بلکه یک پروژه سیاسی خواهد بود که نمیتوان انتظار داشت مدیران آن ولو کارآفرینان یا طرفداران کارگران یا حتی خود کارگران باشند بتوانند «پایداری» اش را ضمانت کنند. اما اگر مبنا بر یک موقعیت کاری برساخته شده باشد که بتواند رفاه را برای کارکنان و سود نسبی و مبتنی بر جامعه محور بودن را برای کارآفرین تنظیم ند، می تواند به پروژه ای موفق تبدیل شده و در همان حال یک شهر شرکت می تواند در نهایت راهی باشد برای رسیدن به یک شهر واقعی کما اینکه در گذشته نیز یک کارکرد (مثلا استراحت و توقف در میانه جاده یا کاروانسرا) میتوانست مبنای شکل گرفتن یک شهر واقعی در آینده همان نقطه شود.
