انسان شناسی شهری

گروه کتاب و رسانه

فکوهی، ناصر، ۱۳۸۳، انسان شناسی شهری، تهران: نشر نی، ۶۰۸ صفحه.

در ساختار کتاب حاضر منطقی به کار گرفته شده است که بنا بر آن نخست رویکردی انسان شناختی – تاریخی در نظر بوده است که در آن منشاء و تحول شهرها از ابتدا تا امروز و چشم اندازی به سوی آینده مورد بررسی قرار می گیرد. سپس تلاش ده است تصویری از نظریه های پیشین و کنونی درباره شهر ارائه شود تا چارچوب نظری مشخصی که انسان شناسی شهری درون آن به پژوهش میدانی می پردازد معلوم شود. فصل سوم کتاب را باید مهم ترین بخش از نقطه نظر انسان شناسی شهری پرداخته شده است. فصل جهارم، در حقیقت مقدمه ای است برای ورود به عرصه جدید و بسیار گسترده انسان شناسی شهری ایران که امیدواریم بتوانیم در آینده ای نه چندان دور به صورت تفصیلی آن را باز کنیم، و سرانجام آخرین فصل کتاب به تشریح روش های خاص انسان شناسی به ویژه در حوزه شهری یعنی در جوامع پیچیده اختصاص دارد.

این کتاب برای رشته های انسان شناسی و جامعه شناسی شهری و رشته های شهرشناسی به طور عام پیشنهاد می شود.

فهرست

پیشگفتار
مقدمه
ریشه شناسی واژه شهر
ایعاد شناخت شناسی پدیده شهر
رویکرد سیاسی
رویکرد اقتصادی
رویکرد جغرافیایی – فضایی
رویکرد معنا شناختی
رویکرد جامعه شناختی
رویکرد انسان شناختی

منشا شهر و تحول آن
دوران باستان
انقلاب نوسنگی
نظریه های شکل گیری شهرها
شهر بین النهرینی و مصری
شهر هندی
شهر چینی
شهر یونانی و رمی
شهر امریکای پیش از کلمب
قرون وسطا
شهر مسیحی
شهر اسلامی
دوران نوزایی
شهر رنسانس
شهر انقلاب
انقلاب صنعتی
شهر صنعتی
شهر استعماری
شهر جهان سومی
گذار به صنعت
کلان شهرها
شهر مجازی
شهر آینده

نظریه شهر و شهرنشینی
نظریات کلاسیک
یونان باستان
افلاطون
ارسطو
اسلام
فارابی
ابن خلدون
قرون وسطای مسیحی
قدیس آگوستین
آرمانشهرگرایان اروپایی
تامس مور
فرانسیس بیکن
توماسو کامپانلا
جیمز هرینگتون
رابرت اوون
شارل فوریه
اتین کابه
نظریه های دش شهری
ژرژ اورول
الدس هاکسلی
ریمون داگلاس برادبری
مارکسیسم
کارل مارکس/فریدریش انگلس
ولادیمیر ایلیچ لنین
مائوتسه تونگ
فیدل کاسترو
جامعه شناسی کلاسیک
ماکس وبر/ فردیناند تونیس
گئورگ زیمل
امیل دورکیم
سایر اندیشمندان کلاسیک
نظریات جدید
مکتب شیگاگو
ویلیام ایساک تامس
فبوریان ویتولد زنانیسکی
رابرت ازرا پارک
ارنست برگس
لویس ویرث
رادریک مک کنزی
سایر اندیشمندان مکتب شیکاگو و پایان آن
جامعه شناسی امریکا پس از شیکاگو
ویلیام للوید وارنر
رابرت ردفیلد
اسکار لویس
ایروینگ گافمن
ویلیام وایت
رویکرد معماری – تاریخی به شهر
لویس مامفورد
لوکوربوزیه
جین جاکوبز
کوین لینچ
رویکردهای نو مارکسیسیت
هانری لوفبور
ریمون لودرو
مانوئل کاستلز
دیوید هاروی
سایر اندیشمندان معاصر

حوزه های پژوهش در انسان شناسی شهری
شهر فضا
دیدگاه انسان شناسی
تقسیم بندی فضا های شهری
فضاهای قدسی و ناقدسی
فضاهای عمومی
فضاهای کارکردی
فضاهای جعرافیایی
فضای شهری و محیط زیست
شهر زمان
زمان خطی و زمان جرخه ای
حافظه تاریخی
زمان روزمرگی
زمان قدسی و ناقدسی در شهر
شهر اقتصاد
فضاهای کاربردی در شهر
حوزه کاری
حوزه مسکونی
حوزه اوقات فراغت
حوزه حمل و نقلی
شهر و بازار
شهر قدرت و خشونت
شهر قدرت
شهر خشونت
تعریف خشونت
مشخصات خشونت های شهری
گنگ ها
اشکال خشونت های شهری
محیط های خشونت های شهری
دلایل و انگیزه های خشونت های شهری
شهر فرهنگ
خرده فرهنگ های شهری
خرده فرهنگ های کاری
خرده فرهنگ های جنسیتی
خرده فرهنگ های خویشاوندی و قومی
خرده فرهنگ های سنی
خرده فرهنگ های فقر
گتوهای شهری
شهر نشانه ها
نشانه شناسی شهری
شهر بیان
زیبا شناسی شهری
بیان خرده فرهنگ ها و ضد فرهنگ
خیابان : فضای محوری بیان شهری
شخصیت شهری

درآمدی بر انسان شناسی شهری ایران
پیشینه مطالعات شهری در ایران
منابع قدیمی
پیش از اسلام
پس از اسلام
منابع جدید
حوزه تاریخی و جعرافیایی
منابع معماری و شهرسازی
طرح های جامع و طرح های کالبدی ملی و منطقه ای
حوزه جامعه شناسی و انسان شناسی
گونه های زیست غیر شهری در ایران
روستا نشینی
کوچ نشینی
تحول شهری ایران
شهر باستانی
شهر اسلامی
شهر مدرن صنعتی – خدماتی
عناصر شهری ایران و تحول آنها
فضا
ساختار عمومی شهرها
فضاهای قدسی و ناثدسی
فضاهای کاری
فضاهای مسکونی
فضاهای فراغتی و حمل و نقلی
زمان
اقتصاد
قدرت
خرده فرهنگ های شهری
نشانه شناسی و بیان شهری
گونه شناسی شهرهای ایران
اقلیم و موقعیت طبیعی شهرها
جمعیت و ترکیب قومی – زبانی شهرها
موقعیت و کارکرد های اقتصادی – سیاسی شهر
حوزه های مطالعات انسان شناسی شهری در ایران

پژوهش انسان شناسی شهری
مردم نگاری و مردم شناسی
برنامه ریزی پژوهش
انتخاب موضوع
آماده سازی پژوهش
هماهنگی برای حضور فعال در میدان پژوهش
انجام پژوهش
ورود به زمین
اطلاع رسان ها
نقشه و کروکی
ابزارهای سمعی – بصری
مصاحبه
پرسشنامه
مشاهده
گردآوری اسناد شهری
گزارش های مطبوعاتی
ماخذ شناسی
تحلیل داده ها
راهنمای تهیه یک مردم نگاری شهری
ویژگی های جعرافیایی
ویژگی های تاریخی
ویژگی های جمعیتی
ویژگی های اقتصادی
تحلیل فضایی محل
تحلیل زمان شهری
قدرت و مدیریت شهری
خرده فرهنگ ها
نظام خویشاوندی
نظام هنجاری – ارزشی
بررسی زبان شناختی
بررسی مهنا و زیبا شناختی

ضمائم
چهار مقاله درباره معماری، شهر و مسکن
موسسه ها و نشریه های معماری و شهرسازی در ایران
تکشل های غیر دولتی شهری در ایران
پایگاه های اینترنتی مطالعات شهری در ایران
منابع و ماخذ
نمایه

فهرست قاب ها

– چشم اندازهای انسان شناسی شهری (آیدال ساتهاول)
– تعاریف شهری(لویس ویرث)
– شهر چینی(فیتز جرالد)
– وضعیت طبقه کارگر در انگاستان_فریدریش انگلس)
– شهر آپارتاید(میریام هولتز شوش)
– فرایند شهری شدن در کشورهای در حال توسعه(دین پترسون و دیگران)
– گدایان شهری(ریچارد بشام)
– شهرهای مدرنیته سوم(فرانسوا اسکلر)
– اقلیت ها در شهرهای جهانی: نیویورک و لوس آنجلس(لوکان و دیگران)
– ریشه های قومی و جهان وطن گرایی های معاصر(آن رولن)
– فضای سیبرنتیک به مثابه فضای مجازی شهر تهران(مهرداد میردامادی)
– شهر اطلاعاتی(مانوئل کاستلز)
– پیدایش یک شهر جدید: بمبئی جدید ( مهندسین مشاور آتک و دیگران)
– محله های شهری(رابرت پارک)
– سیاهان فیلادلفیا(و. ب. دو بووآ)
– چشم انداز انسان شاسی شهری در آمریکا(لایث مالینگر)
– شهر چیست؟ (لویس مامفورد)
– شهر و امر شهری (هانری لوفبور)
– شخصیت شهری(ریمون لودرو)
– هویت های فرهنگی و حرکت های اجتماعی در شهرهای اروپایی(مانوئل کاستلز)
– مازاد اجتماعی و شکل گیری شهر(دیوید هاروی)
– خویشاوندی در شهر(ریچارد بشام)
– اصول گسترش قطاعی در شهر(هومر هویت)
– جغرافیای رفتاری(ا.ف. لاگوپولوس)
– انسان شناسی فضا و دوران رسانه ها(فرانسواز شوای)
– مکان و نامکان(مارک اوژه)
– حومه ها(پیر مرلن)
– سازمان یافتگی صنعتی زمان شهر(ت. پاسکه)
– تحلیل مفهوم فضا(ا. راپاپورت)
– جنگ های خیابانی: دسته های جنایتکار جوانان شیکاگو( امرجنسی نت نیوزسرویس)
– خشونت شهری در گواتمالا(ویمنز فیچر سرویس)
– فرهنگ فقر (اسکار لویس)
– زندگی در یک گتوی سیاه( ویلیام جولیوس ویلسون)
– شکل گیری یک هویت جمعی حاشیه ای : اسلام آباد کرج(سپیده پارسا پژوه)
– هویت حرفه ای و هویت شهری (مارتین سگالن)
– یک جزیره فقر شهری: شهرک گلزار(سمیه کریمی)
– اصول و قواعد دستوری مکتب اصفهان در شهرسازی(سید محسن حبیبی)
– بازار (حسین سلطان زاده)
– اوقات فراغت شهری و شکل گیری شخصیت فرهنگی (فرشته انصاری)
– اصناف شهری ایرانی و گیلدهای اروپایی(احمد اشرف)
– شهری شدن و دین ورزی دراویش قادری استان کرمانشاه(مهرداد عربستانی)
– لوطی های خرم اباد(کاظم شاملو)
– مهارت های مردم نگارانه(پ. وودز)
– اولویت های پژوهشی در مطالعات شهری(اسکار لویس)
– کاربرد انسان شناسی شهری (پیتی گئتکیند)
– مردم نگاری شهری: دو نمونه توصیف مراسم احیا( جبار رحمانی، سمانه نیکنام)
– زمین پژوهش و الزامات آن (ایو وینکلن)
– مردم نگاری شهری : زندگی و گذر زمان در یک ایتستگاه اتوبوس(تراورس استیوارت)
– گفتگو و مصاحبه مردم نگاشیتی(ژرژ لاپاساد)
– شهر و ادبیات( فرانک لالو)
– بازتابندگی گفتمانی پژوهشگر و تشریح بازیگران شهری ( لورانزا موندادا)

فهرست جدول ها

– رشد جمعیت جهان و زمان دوبرابر شدن آن
– جمعیت ده شهر بزگ بریتانیا
– توزیع جمعیت جهان در مناطق روستایی ؛ شهری و شهرهای بزرگ
– جمعیت شهری بنا بر کشور، در صد نسبت به کل جمعیت
– مراحل اساسی در توسعه شهری جهان
– ده شهر بزرگ جهان به ترتیب ابعاد آنها در چند دوره تاریخی
– گذار اجتماعی از فوردیسم به پسا فوردیسم
– جمعیت بزرگترین شهرهای جهان و تحول آنها
– جمعیت شهری ایالات متخحده امریکا
– جمعیت بزرگ ترین شهرهای جهان
– شمار خارجیان، درصد آنها به نسبت جمعیت ملی و ترکیب آنها در کشورهای اروپایی
– جمعیت میانگین در بزرگ ترین صد شهر جهان
– تحول تعداد شهرهای با بیش از یک میلیون جمعیت
– جمعیت شهرهای کشور در سال ۱۳۷۵ به ترتیب فراوانی
– جمعیت عشایری در اسان های کشور به ترتیب تعدا خانواده ییلاقی و قشلاقی
– مقایسه خصوصیات اساسی حامعه عشایری و حامعه روستایی
– جمعیت و نرخ شهر نشینی در ایران
– تعداد شهرها و رشد جمعیت شهری به تفکیک استانی
– گروه ها و زیر گروه های اقلیمی بنا بر طرح گونه شناسی اقلیمی ایران
– طبقه بندی شهرهای کشور بر اساس جمعیت
– گویش ها و اقوام ایرانی

فهرست نقشه ها و طرح ها

– توسعه تمدن های شهری در جهان
– شهر بابل
– شهر هاراپه
– شهر موهنجو دارو
– شهر چینی (صحنه هایی از زندگی روزمره در قرن سوم میلادی)
– شهر آتن
– توزیع شهر – دولت های یونانی ، امپراتوری آتن
– شهر رم
– تمدن های پیش از کلمب
– مراسم قربانی انسانی در میان آزتک ها
– شهر قرون وسطایی: نورمبرگ
– شهر اسلامی: آلپ
– شهر- دولت های ایتالیای دوره رنسانس
– اصلاحات شهرسازی هوسمان
– شهر شیکاگو و دوایر متحد المرکز
– شهر آرمانی: پالما نووا
– شهداد: یک واحد مسکونی – صنعتی
– شهر هخامنشی
– شهر ساسانی
– شهر اسلامی: اصفهان در دوره صفوی
– عناصر اصلی و الگوی شکل گیری سکونتگاه های ایران
– بافت قدیمی شهر قم
– معماری اقلیمی شهر قم
– معماری اقلیمی سکونتگاه ها

فهرست شکل ها

– شبکه شهرهای استعماری
– گسترش شهری قطاعی
– ساخت چند هسته ای شهر
– ساخت شهر از نظر پترمن
– رابطه فضایی/ مکانی در دیدگاه لوفبور
– دایره تقابل های فضایی لوفبور
– مثلث تقابل های فضایی
– تقسیم بندی های فضا
– زمان وفضا
– رشد شهری: نمونه ۱
– رشد شهری: نمونه ۲
– رشد شهری: نمونه ۳
– حرکات حمل و نقلی در شهر
– فرایند خشونت شهری: نمونه ۱
– فرایند خشونت شهری: نمونه ۲
– فرایند خشونت شهری: نمونه ۳
– یک الگو در فرایند پدید آمدن قربانیان اجتماعی (فقر شهری)
– سیمای شهری در پالما نووا
– هرم قدرت عشایری
– انباشتگی و پراکنش در حیات شهری